#Lễ Cúng Sang Cát Là Gì? Quy Trình, Văn Khấn Chi Tiết

Trong dòng chảy văn hóa tâm linh phong phú của người Việt, lễ cúng sang cát (hay còn gọi là cải táng, bốc mộ) là một nghi lễ vô cùng hệ trọng, thể hiện sâu sắc đạo hiếu và lòng thành kính của con cháu đối với tổ tiên, những người đã khuất. Đây không chỉ là một phong tục cải táng truyền thống mà còn ẩn chứa nhiều ý nghĩa nhân văn sâu sắc, mong cầu sự an yên cho người đã khuất và sự thịnh vượng cho con cháu. Bài viết dưới đây sẽ cung cấp một cái nhìn chi tiết và đầy đủ về lễ cúng sang cát giúp quý vị có sự chuẩn bị chu toàn nhất cho nghi lễ quan trọng này.

1. Lễ cúng sang cát là gì?

Lễ cúng sang cát, còn được biết đến với các tên gọi khác như lễ cải táng, lễ bốc mộ, hay sang tiểu, là một nghi thức di chuyển hài cốt của người đã khuất từ nơi chôn cất ban đầu sang một vị trí mới tốt hơn, hoặc đơn giản là làm sạch và sắp xếp lại hài cốt rồi đặt vào tiểu sành, quách mới và chôn lại tại vị trí cũ đã được tu sửa.

Phong tục sang cát đã tồn tại từ lâu đời trong văn hóa của người Việt và một số quốc gia Á Đông khác. Nguồn gốc của nó xuất phát từ quan niệm về sự tuần hoàn của vũ trụ, về âm dương ngũ hành và niềm tin rằng sau một thời gian nhất định, phần thân thể vật lý của người đã khuất sẽ phân hủy, chỉ còn lại phần xương cốt. Việc sang cát được xem như một cách để "thay nhà mới" cho người đã khuất, giúp họ có một nơi an nghỉ tốt đẹp hơn, sạch sẽ hơn.

Ý nghĩa sang cát vô cùng quan trọng, không chỉ về mặt tâm linh mà còn cả về phong thủy:

• Thể hiện lòng hiếu thảo, tôn kính tổ tiên: Đây là biểu hiện cao nhất của đạo lý "uống nước nhớ nguồn", con cháu lo lắng cho nơi an nghỉ của ông bà, tổ tiên được chu toàn, sạch sẽ.
• "Thay áo mới" cho người đã khuất, giúp linh hồn được siêu thoát: Quan niệm cho rằng, sau khi sang cát, hài cốt được tắm rửa sạch sẽ, đặt trong tiểu quách mới, giống như được mặc áo mới, sẽ giúp linh hồn người đã khuất cảm thấy thoải mái, thanh thản hơn, từ đó dễ dàng siêu thoát.
• Giải hạn, hóa giải xui xẻo, cầu bình an và tài lộc cho gia đình: Nhiều người tin rằng, nếu phần mộ cũ không tốt về mặt phong thủy (ẩm thấp, bị xâm phạm), việc sang cát đến một vị trí mới có phong thủy tốt hơn sẽ giúp hóa giải những điều không may, mang lại bình an, sức khỏe và tài lộc cho con cháu.
• Thay đổi phong thủy, cải vận: Việc chọn một vị trí đất mới với long mạch tốt, hướng đẹp để xây dựng mộ đá mới sau khi sang cát được cho là có thể cải thiện vận khí cho cả dòng họ.

Lễ cúng sang cát là gì 

2. Khi nào nên thực hiện lễ cúng sang cát? 

Việc lựa chọn thời điểm sang cát là vô cùng quan trọng, cần được cân nhắc kỹ lưỡng để đảm bảo nghi lễ diễn ra thuận lợi và mang lại những điều tốt đẹp nhất.

• Thời gian thích hợp để sang cát: Thông thường, lễ cúng sang cát được thực hiện sau khoảng 3 đến 5 năm, hoặc có thể lâu hơn, từ 7 năm kể từ khi chôn cất. Thời gian này đủ để thi hài phân hủy hoàn toàn, chỉ còn lại phần xương cốt. Tuy nhiên, theo Gốm sứ Hoàng Phát, hiện nay do môi trường và khí hậu thay đổi, việc sử dụng hóa chất trong đất nông nghiệp khiến quá trình phân hủy có thể kéo dài hơn, nên nhiều gia đình chọn thời gian cải táng lâu hơn.
• Thời điểm tốt nhất trong năm: Theo phong tục truyền thống, thời điểm tốt nhất để tiến hành bốc mộ là vào cuối mùa thu đến trước ngày Đông Chí (thường từ khoảng tháng 8 đến tháng 12 Âm lịch). Đây là giai đoạn "âm vượng", thời tiết khô ráo, ít mưa, thuận lợi cho việc đào đắp và các nghi lễ ngoài trời. Việc sang cát thường được thực hiện vào ban đêm, từ nửa đêm về sáng sớm, tránh ánh sáng mặt trời chiếu trực tiếp vào hài cốt.

Xem xét các yếu tố khác:

• Tuổi của người đã khuất: Cần xem tuổi của người đã mất để chọn năm sang cát phù hợp, tránh những năm xung sát.
• Tuổi của trưởng nam: Nhiều nơi còn xem xét tuổi của trưởng nam trong gia đình, bởi người trưởng nam được cho là người gánh vác trách nhiệm và chịu ảnh hưởng chính từ phần mộ của tổ tiên.
• Đặc điểm thổ nhưỡng: Tùy thuộc vào loại đất ở nơi chôn cất mà thời gian phân hủy có thể nhanh hay chậm, từ đó quyết định thời điểm sang cát thích hợp.

Có nên sang cát vào năm nhuận không? Việc sang cát vào năm nhuận là hoàn toàn có thể nếu chọn được ngày giờ tốt và phù hợp với tuổi của người đã khuất cũng như gia chủ. Quan trọng nhất là sự thành tâm và chuẩn bị chu đáo.

Thời điểm phù hợp để làm lễ cúng sang cát

3. Chuẩn bị lễ vật cúng sang cát

Việc chuẩn bị lễ vật sang cát đầy đủ và thành tâm là một phần không thể thiếu trong nghi thức sang cát. Lễ vật có thể khác nhau tùy theo vùng miền và điều kiện gia đình, nhưng về cơ bản bao gồm các lễ cúng chính sau:

Lễ cúng tại nhà:

• Thời gian: Thường được tiến hành trước ngày đào huyệt từ 3 đến 10 ngày.
• Địa điểm: Tại bàn thờ gia tiên.
• Lễ vật: Hương thơm, hoa tươi (thường là hoa cúc), mâm ngũ quả, một mâm cơm chay hoặc các món ăn thanh tịnh, sữa tươi, trà, rượu, nước sạch, tiền vàng, giấy sớ.

Lễ cúng tại mộ (trước khi bốc mộ):

• Thời gian: Cúng ngay trước khi tiến hành công việc bốc mộ.
• Địa điểm: Tại phần mộ hiện tại của người đã khuất.
• Lễ vật: Trái cây tươi (mâm ngũ quả), hoa tươi (hoa cúc vàng hoặc trắng), nhang đèn, rượu, trà, nước sạch, trầu cau, thuốc lá, một mâm cúng mặn thường có gà trống luộc nguyên con, xôi hoặc bánh chưng, tiền vàng, giấy sớ.

Lễ cúng tại khu đất đặt mộ mới:

• Thời gian: Khi đã chọn được vị trí đất mới và trước khi hạ huyệt.
• Địa điểm: Tại khu đất sẽ đặt mộ đá mới.
• Lễ vật: Tương tự như lễ cúng tại phần mộ cũ, bao gồm hương, hoa, quả, rượu, trà, nước, xôi, gà, tiền vàng để trình báo với Thổ thần, Long mạch tại nơi mới.

Đồ lễ cải táng (chuẩn bị cho việc di dời hài cốt):

• Bộ đồ Quan Thần Linh (áo, mũ, hia), ngựa giấy và các loại giấy tiền vàng mã khác.
• Nhang, hoa quả, trầu cau têm sẵn.
• Rượu trắng, thuốc lá, nến (hoặc đèn dầu), gạo tẻ, muối trắng.
• Xôi trắng hoặc xôi gấc, gà trống luộc nguyên con đặt ngay ngắn.

Chuẩn bị lễ vật cúng sang cát 

4. Quy trình thực hiện lễ cúng sang cát 

Quy trình sang cát cần được thực hiện một cách cẩn trọng, trang nghiêm và đúng trình tự để đảm bảo sự tôn kính và tránh những điều không hay.

Bước 1: Chọn ngày giờ tốt, xem tuổi.

• Đây là bước vô cùng quan trọng, gia đình cần nhờ thầy phong thủy hoặc người có kinh nghiệm xem ngày giờ tốt, hợp tuổi với người đã khuất và trưởng nam trong gia đình để tiến hành lễ cúng sang cát.

Bước 2: Chuẩn bị lễ vật và các vật dụng cần thiết.

• Tiểu sành hoặc quách: Dùng để đựng hài cốt sau khi bốc. Nên chọn loại có chất liệu tốt, kích thước phù hợp.
• Vải đỏ hoặc vải lụa sạch để bọc xương cốt.
• Vải nilon hoặc bạt để che chắn khi đào huyệt và tránh làm bẩn đất xung quanh.
• Rượu trắng (thường là rượu gừng) hoặc nước ngũ vị hương để tẩy uế.
• Xô, chậu sạch, khăn sạch để rửa và lau xương cốt.
• Các dụng cụ đào huyệt: cuốc, xẻng.
• Sau khi rửa sạch, xương cốt sẽ được sắp xếp cẩn thận vào tiểu hoặc quách theo thứ tự.

Bước 3: Thực hiện các nghi lễ cúng.

• Cúng gia tiên tại nhà: Xin phép tổ tiên cho phép được thực hiện việc sang cát cho người thân.
• Cúng tại mộ (lễ trình Quan Thần Linh, Thổ thần): Trước khi đào huyệt, gia chủ bày lễ vật và đọc văn khấn sang cát để xin phép các vị thần linh cai quản khu vực đó cho phép được động thổ và di dời mộ phần.
• Cúng tại khu đất mới: Trước khi hạ huyệt tại nơi mới, cũng cần làm lễ trình báo Thổ thần, Long mạch tại đây.

Bước 4: Tiến hành bốc mộ.

• Đào lớp đất phía trên: Công việc này thường do những người có kinh nghiệm thực hiện.
• Mở nắp quan tài: Cẩn thận mở nắp quan tài.
• Tẩy uế bằng rượu: Dùng rượu trắng hoặc nước ngũ vị hương rưới nhẹ lên hài cốt để tẩy uế.
• Nhặt và rửa xương: Cẩn thận nhặt từng phần xương cốt, rửa sạch bằng nước sạch hoặc nước ngũ vị hương, lau khô bằng khăn sạch.

Bước 5: Chuyển hài cốt sang mộ mới và an táng.

• Sau khi xương cốt đã được sắp xếp ngay ngắn vào tiểu/quách, phủ vải đỏ lên trên, đậy nắp lại. Tiến hành di chuyển tiểu/quách đến vị trí mộ đá mới đã chuẩn bị. Thực hiện nghi lễ hạ huyệt, lấp đất và hoàn thiện phần mộ.

Bước 6: Cúng tạ mộ.

• Sau khi hoàn tất việc an táng, gia chủ bày lễ vật và đọc bài cúng sang cát để tạ ơn các vị thần linh, thổ địa đã phù hộ cho công việc được hanh thông, đồng thời cầu siêu cho người đã khuất.

Quy trình thực hiện lễ cúng sang cát 

5. Văn khấn lễ cúng sang cát 

Văn khấn sang cát là một phần không thể thiếu, thể hiện lòng thành kính và những lời cầu nguyện của gia chủ. Dưới đây là các bài văn khấn bốc mộ cải táng, quý gia chủ có thể tham khảo:

• Văn khấn xin dời mộ cải táng (cúng tại mộ cũ):

"Nam mô A Di Đà Phật! (3 lần)

– Con lạy chín phương Trời, mười phương Chư Phật, Chư Phật mười phương.

– Con lạy Đức Đương cảnh Thành hoàng chư vị Đại vương.

– Con kính lạy ngài Đông trù Tư mệnh Táo phủ Thần quân.

– Con kính lạy chư gia tiên Cao Tằng Tổ Khảo, Cao Tằng Tổ tỷ.

Hôm nay là ngày….tháng…..năm…, tại tỉnh…..huyện…..xã …..thôn…..

Hiển khảo (hoặc tỷ)………………………………………mộ tiền.

Than rằng: Thương xót cha (hay mẹ) xưa, vắng xa trần thế.

Thác về, sống gửi, đất ba thước phải vùi chôn.

Phách lạc hồn bay, hình trăm năm khó gìn để.

Lúc trước việc nhà bối rối, đặt để còn chưa hợp hướng phương.

Tới nay, tìm đất tốt lành, sửa sang lại, cầu an hình thể.

Rày thân: Phần mộ dời xong, lễ Ngu kính tế.

Hồn thiêng xin hưởng, nguyện cầu vĩnh viễn âm phần.

Phúc để di lưu, phù hộ vững bền miêu duệ.

Nam mô A Di Đà Phật! (3 lần)"

Văn khấn xin dời mộ cải táng

• Văn khấn Long mạch Sơn thần và Thổ thần (cúng tại mộ cũ và mộ mới):

"Nam mô A Di Đà Phật! (3 lần)

– Con lạy chín phương Trời, mười phương Chư Phật, Chư Phật mười phương.

– Con kính lạy Đức Hoàng Thiên Hậu Thổ chư vị Tôn thần.

– Con kính lạy các ngài Long Mạch, Sơn Thần, Thổ địa, Thần linh cai quản trong xứ này.

Hôm nay là ngày……tháng…..năm……………………….

Tín chủ (chúng) con là:……………………………………..

Ngụ tại………………………………………………………..

Nhân hôm nay ngày Cải Cát (dời mộ, sửa mộ) của…………… mộ phần tại…………………………

Chúng con cùng toàn thể gia quyến tuân theo nghi lễ sắm sửa hương hoa lễ vật dâng lên án toạ Tôn thần cùng chư vị uy linh, kính cẩn tấu trình.

Kính cáo Sơn Thần, Thổ Thần, Long Mạch và các vị Thần linh, cúi xin chứng minh, phù hộ cho toàn gia chúng con an ninh khang thái, vạn sự tốt lành.

Chúng con lễ bạc tâm thành, cúi xin được phù hộ độ trì.

Nam mô A Di Đà Phật! (3 lần)"

Gia chủ nên đọc bài cúng sang cát với tất cả sự thành tâm và trang nghiêm.

Văn khấn lễ cúng Long mạch Sơn Thần và Thổ Thần 

6. Những lưu ý và kiêng kỵ khi sang cát 

Để lễ cúng sang cát diễn ra suôn sẻ và trọn vẹn ý nghĩa, gia chủ cần lưu ý một số điều kiêng kỵ khi sang cát sau:

Kiêng kỵ về người tham gia: 

• Phụ nữ đang mang thai, trẻ em còn quá nhỏ, người đang có bệnh nặng hoặc sức khỏe yếu không nên tham gia trực tiếp vào quá trình bốc mộ để tránh bị ảnh hưởng bởi âm khí hoặc các yếu tố không tốt từ môi trường.

Kiêng kỵ về thời gian:

• Tránh thực hiện sang cát vào mùa hè oi bức, vì thời tiết nóng nực có thể ảnh hưởng đến sức khỏe người tham gia và quá trình phân hủy của thi hài (nếu chưa hoàn toàn).
• Nên thực hiện vào ban đêm hoặc sáng sớm, trước khi mặt trời mọc, để tránh ánh nắng trực tiếp chiếu vào hài cốt, điều này được cho là không tốt theo quan niệm dân gian.

Kiêng kỵ khác:

• Không đào nhầm mộ: Cần xác định chính xác vị trí mộ phần trước khi tiến hành.
• Không làm mất hoặc đặt sai vị trí xương: Việc nhặt và sắp xếp xương cốt cần hết sức cẩn thận, đầy đủ và đúng thứ tự.
• Không cải táng nếu thi hài chưa phân hủy hết: Nếu khi đào lên mà thi hài chưa phân hủy hoàn toàn, nên lấp lại và đợi thêm thời gian. Việc cố tình bốc mộ khi này được cho là không tốt cho cả người đã khuất và gia đình.
• Chọn đất lành, đất ngũ sắc để an táng: Nơi đặt mộ đá mới nên là đất sạch sẽ, cao ráo, có sinh khí tốt. Đất ngũ sắc (đất có nhiều màu) thường được coi là đất quý.
• Gia đình nên hòa thuận, tránh bất đồng: Trong quá trình chuẩn bị và thực hiện lễ cúng sang cát, các thành viên trong gia đình cần đồng lòng, hòa thuận, tránh cãi vã, bất đồng ý kiến để nghi lễ được trang nghiêm và trọn vẹn.

Những lưu ý và kiêng kỵ khi sang cát 

Lễ cúng sang cát là một trong những nghi lễ tâm linh quan trọng, thể hiện đạo hiếu và sự tôn kính của con cháu đối với tổ tiên. Việc thực hiện nghi thức sang cát một cách chu đáo, đúng với phong tục và với tấm lòng thành kính không chỉ giúp người đã khuất được an nghỉ nơi suối vàng mà còn mang lại sự bình an, may mắn cho gia đình. Huy Duyên Stone hiểu rằng, việc lựa chọn một ngôi mộ đá hay một khu lăng mộ đá trang nghiêm, vững chãi cũng là một phần quan trọng để thể hiện lòng thành kính đó, tạo nên một nơi an nghỉ vĩnh hằng cho người thân.